Su kirliliğinin temel sonuçları, ormansızlaşma ve toprak altındaki tortu ve bakterilerin ortaya çıkarak yeraltı sularını kirletmesi nedeniyle biyolojik çeşitliliğin ve su ekosistemlerinin yok olmasıdır. Ayrıca, insanlar besin zincirindeki değişiklikten zarar görürler ve kirli su içerken veya kullanırken hastalıklara yakalanırlar. Su kirliliğinin çevre üzerinde büyük bir etkisi olduğundan, su mevcudiyetini, temizliğini ve sürdürülebilir yönetimini sağlamalıyız.

Hem yüzey suyundan hem de yeraltı suyundan çok fazla su çekmenin etkileri dikkat çekicidir ve suyun azalmasına neden olur. Geçtiğimiz on yılda, yeraltı su kaynaklarından çok daha fazla su çekildi ve yer altı suyu kullanmanın yararları genellikle kısa ömürlüdür, ancak bunların olumsuz sonuçları - örneğin, düşük su seviyeleri ve tükenmiş kaynaklar - uzun süre devam edebilir. Aynı zamanda iklim değişikliği de su kıtlığının bir başka nedenidir.

Şekil 11. Su Kirliliğini ve Azalmasını Etkileyen Ana Faktörler

2.2.2. Su Kirliliğinin Kontrolü :

Aslında, endüstrinin çevre üzerindeki olumsuz rolü belki de diğer faktörlerden daha fazladır. Özellikle sanayi işletmeleri sıvı kirliliğine ve su kirliliğine, su kirliliği nedeniyle dolaylı olarak toprak ve bitki örtüsünde aşırı kirliliğe ve çevrenin hızlı tahribatına neden olur. Ayrıca sanayileşme hareketleri ve şehirlere göç, kirliliğe ve tükenmeye neden olan hızlı ve düzensiz kentleşmeye yol açar.

Zirai ilaçların püskürtülmesi ile havadaki ilaç parçacıklarının rüzgarla suya taşınması veya zirai ilaç üreten fabrika atıklarının su kaynaklarına veya nehirlere boşaltılması sonucunda su kaynakları kirlenmektedir. Öte yandan kimyasal gübrelerin bilinçsiz ve aşırı kullanımı da toprağı zamanla çorak hale getirmekte ve yine hem su kirliliği hem de diğer etkilerle doğal döngü üzerinde olumsuz etkiler oluşturmaktadır.

Fırtınalar, volkanlar ve depremler de su kalitesinde ve ekolojisinde büyük değişikliklere neden olur ancak bunlar kirlilik olarak sayılmaz.

Su kirliliğini kontrol etmek için doğru ve uygun yönetim planları ve altyapısı gerekir. Atık su arıtma tesisleri altyapı sistemine aittir. Kanalizasyon ve endüstriyel atık su arıtma tesisleri genellikle suyu arıtılmamış atık sudan korumak için kurulur. Çiftlikler için tarımsal atık su arıtımı ve şantiyelerde erozyon kontrolü de su kirliliğini önlemeye yardımcı olabilir. Doğa temelli çözümler de su kirliliğini önlemeye yönelik başka bir yaklaşımdır. (Vikipedi)

Şekil 12. Su Kirliliği

2.2.3. Kuraklığın Nedenleri :

Kuraklık aslında çok yavaş başlayan, aylarca hatta yıllarca gelişen, çok geniş alanları etkileyen ve diğer olaylardan farklı olarak normal ve tekrarlayan bir iklim olgusudur. Bir veya daha fazla mevsime yayılan yağışların azalması nedeniyle meydana gelir. Ancak, küresel iklim değişikliğinin bir sonucu olarak dünyanın birçok bölgesinde artan sıcaklıklar ve azalan yağışlar, kuraklık olaylarının sıklığını ve şiddetini artırmaktadır.

Çok geniş bölgelerde ve hatta bazen tüm ülkede ciddi ekonomik, çevresel ve sosyal etkilere neden olur. Kuraklık tüm iklim kuşaklarında meydana gelir, ancak alanın kuraklığa karşı hassasiyeti ve etkilerin derecesi bir bölgeden diğerine büyük ölçüde değişebilir. Kuraklığın nedenlerini anlamak kolaydır, etkilerini öngörmek zordur!

Kuraklığın tek nedeni iklim değişikliği değil, aynı zamanda aşırı kullanım, su kaynaklarının kirlenmesi, yanlış planlanmış su altyapıları ve yanlış yönetim bu sistem üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir ve havzaları, ülkeleri ve hatta ekonomileri daha da kırılgan hale getirir. Böylesine bir kuraklık karşısında tüm gücümüzü kaybetmemize ve sonuçlarının şiddetli hissedilmesine neden olur.

Kuraklık, çölleşme ve arazi bozulması, yaşam alanını ve dünya nüfusunun çoğunluğunun en temel geçim kaynağını ve gıda güvenliğini tehdit eden çağımızın önemli çevresel riskleridir.

Su miktarındaki azalma, kuraklığın kısa vadeli bir etkisi olarak hissedilirken, artan su talebinin karşılanamamasına veya ekolojik sistemlerin bozulmasına da neden olmaktadır. Çevresel etkilerinin yanı sıra, ekonomik etkileri de kuraklığın şiddetine bağlı olarak çok yoğun hissedilebiliyor. Tarım, enerji, turizm ve ormancılık gibi sektörler kuraklıktan doğrudan etkilenir. 2003 yılında Avrupa'da kuraklık maliyeti 11 milyar Euro olarak hesaplanırken, 2006 yılında İspanya'da tarım sektörünün kuraklık nedeniyle 2 milyar Euro’nun üzerinde zarara uğradığı tespit edildi.

Kuraklığın kronik bir sorun haline gelmemesi için su kaynakları hem yağışlı hem de kurak dönemlerde iyi yönetilmelidir. Su kaynaklarını nehir havzası ölçeğinde yönetmek, aslında su kaynağı olan nehir ekosistemlerinin bütünsel yapısını korumanın ilk adımıdır.

2.3. Biyolojik Çeşitlilik Kaybı

Biyolojik çeşitlilik, tüm dünyada veya belirli bir yaşamsal ortamda bulunan ekolojik sistemlere, türlere ve gen çeşitliliğine verilen isimdir ve bir bölgedeki bitki ve hayvan türlerinin ve çeşitlerinin zenginliğine biyolojik çeşitlilik denir ve insanların ekonomik ve sosyal yaşamının sürekliliği için gerekli hizmetleri sağlar. Biyolojik çeşitlilik, ekosistem ve doğanın sağladığı selden korunma, iklim düzenlemesi, toprak verimliliği, tozlaşma ve gıda, yakıt, lif ve ilaç üretimi gibi hizmetler için de önemlidir.

Biyolojik çeşitlilik kaybı, tüm dünyada hayvanların ve bitkilerin tükenmesinin yanı sıra belirli bir yaşam alanında türlerin yerel olarak azalması veya kaybıdır ve küresel tükenme geri döndürülemezdir.

Şekil 13. Biyolojik Çeşitlilik Kaybının Önlenmesi, belirli yaşam alanlarının hayatta kalması için ön koşuldur.

Kaynak: https://unsplash.com/photos/2xQcwGfGio8

Biyolojik çeşitlilik aynı zamanda bu ekosistemlerin bir parçası olan ekolojik yapıları dahil eden tüm kaynaklardan kara, deniz ve diğer su ekosistemleri ve canlı organizmalar arasındaki farklılaşmadır. Biyolojik zenginlik veya biyolojik çeşitlilik, canlıların çeşitliliğini ve değişkenliğini, yaşadıkları karmaşık ekolojik yapılarla, birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini ifade eder.

2.3.1. Biyolojik Çeşitliliğin Faydaları

İnsanlar, tarım ve teknolojide sahip olduğu bugünkü seviyeye, biyolojik çeşitlilik ve zenginlik sonucu ulaşmıştır. Biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemlerin sağladığı faydalar insan hayatının devamı için gereklidir. Biyolojik çeşitliliği oluşturan bitki ve hayvan türleri tarım, eczacılık, tıp, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve sanayi alanlarında, temiz su ve hava sağlanmasında kullanılırlar. Biyolojik çeşitliliği oluşturan bitki ve hayvan türlerinin sayısının ve çeşitliliğinin fazla olması, o ülkeye ekonomik kazanç sağlar.Biyolojik çeşitlilik, ekosistemleri dengede tutar, gezegeni yaşanabilir hale getirir, insanların sağlığını, çevreyi ve ekosistemleri destekler.

Şekil 14. Biyolojik Çeşitliliğin Faydalarının Sınıflandırılması

Bitki Çeşitliliğinin Faydaları: Bitkiler havayı temizler, erozyonu önler, toprağa organik madde kazandırır ve toprak yorgunluğunu giderir. Diğer canlılara barınma ve beslenme, ekosisteme ise devamlılık sağlar.

Hayvan Çeşitliliğinin Faydaları: İnsanlar, ilk çağlardan günümüze kadar hayvanları avlayarak, evcilleştirerek gıda kaynağı olarak kobay amaçlı kullanmışlardır. Bazı böcekler bitkilerin tozlaşmasını sağlayarak bitki yaşamının ve çeşitliliğin sürmesini ve bu sayede ekosistemin sürekliliğini sağlar. Böceklerin önemli bir kısmı, organik maddelerin ayrışmasını ve tekrar toprağa kazandırılmasını sağlar. Bazı böcek türleri de kuşlar, balıklar, sürüngenler gibi hayvanların besin kaynağı durumundadır.

Ekosistem Çeşitliliğinin Faydaları: Doğaya dayalı turizme ekoturizm denir. Eko turizm son yıllarda artan bir öneme sahiptir. Teknolojik ilerlemeler ve yaşam biçimine bağlı olarak stres altındaki insanlar, doğada kendini dinlendirmektedir. Milli parklara ve doğaya gidilerek stres atılmaktadır.

2.3.2. Biyolojik Çeşitlilik Kategorileri

Biyolojik çeşitlilik, 3 hiyerarşik kategoride ele alınır :

Şekil 15. Biyolojik Çeşitlilik Kategorileri:

İnsanların başta gıda olmak üzere temel ihtiyaçlarını karşılamasında vazgeçilmez bir yeri olan canlı kaynakların temeli biyolojik çeşitliliktir. Üretimi yapılan tüm tarım çeşitlerinin, yani kültüre alınmış bitki ve hayvan türlerinin, temeli doğada bulunan yabani akrabalarına dayanır. Günümüzde de yeni tarım çeşitleri elde etmek veya mevcut olanları insanların ihtiyaçlarına göre iyileştirmek (ıslah etmek) için yabani türlerden yararlanılmaktadır. Ekosistemler de yabani türlerin varlılarını sürdürmesi, evrimleşmesi, çeşitlenmesi ve yeni genetik özellikler kazanması için canlı ve cansız varlıkların birbirleriyle ve kendi içlerinde etkileşimleri sonucu, çevresel şartlara da bağlı olarak karmaşık ve herbiri diğerinden farklı yapılar ve işlevler kazanmıştır. Ekosistemlerin sahip olduğu bütünlük ve çeşitlilik, iklim, yağış rejimi, tür sosyolojisi gibi doğal dengelerin devamında önemli işlevler görür.

Gıda ve tarım için önem taşıyan ve giderek azalan canlı kaynaklar, bu gün bir ülkenin sahip olabileceği önemli avantajlar arasında sayılmaktadır. Dünyanın tarım yapılabilecek nitelikteki alanları ve su kaynakları hızla kirlenmekte ve yok olmaktadır. Bilim adamları yakın gelecekte insanların ciddi bir gıda sorunu ile karşı karşıya kalacağı görüşündedir. Amerika Birleşik Devletleri gibi gelişmiş ülkeler rekoltesi yüksek yeni tohumluk ve damızlık tarım çeşitlerinin geliştirilmesi için büyük yatırımlar yapmakta ve gıda ticaretini ellerinde tutma yolunda çabalar sarf etmektedir. Bu gelişmeler ışığında, ülkelerin sahip olduğu biyolojik çeşitlilik, özellikle genetik kaynaklar anlamında büyük bir güç durumuna gelmektedir. Çünkü çevresel baskılara dirençli ve yüksel üretim potansiyeline sahip çeşitlerin geliştirilmesi için yabani canlı kaynaklardan faydalanılmaktadır.

2.3.3. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi

Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, ülkeler tarafından imzalanan ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmeyi amaçlayan uluslararası yasal olarak bağlayıcı bir antlaşmadır. Fikir, hayvanları, bitkileri, mikro organizmaları ve ekosistemlerini korumaktan daha fazlasıydı, aynı zamanda insanları ve onların gıda güvenliği, ilaçlar, temiz hava ve su, barınak ve yaşamak için temiz ve sağlıklı bir ortam hakkındaydı.

Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BÇS)’nin üç temel amacı ;

Sözleşme her ülkenin özel koruma tedbirlerine ihtiyaç duyan biyolojik kaynaklar ile sürdürülebilir kullanım için daha büyük potansiyele sahip olan biyolojik kaynaklarını belirlemesini; koruma ve sürdürülebilir kullanım üzerinde olumsuz etkiye sahip olabilecek eylemlerin kategorilerinin ve süreçlerinin belirlenmesini ve izlenmesini gerektirmektedir.

2.3.4. Biyolojik Çeşitliliğin Nedenleri ve Etkileri

Ancak şu anda doğal yaşam ve insan refahını etkileyen , devamlı bir biyolojik çeşitlilik kaybına şahit oluyoruz. Bu kaybın esas nedenleri, yoğun tarımsal üretim sistemleri nedeniyle doğal habitatlarda meydana gelen değişimler; inşaat; taş ocağı faaliyetleri; ormanlar, okyanuslar, nehirler, göller ve toprağın aşırı kullanımı; kirlilik ve artan küresel iklim değişikliğidir. Dünyamızın ve yaşamlarımızın sürdürülebilirliğinde biyolojik çeşitliliğin oynadığı büyük rol, onun devam eden kaybını giderek daha tedirgin edici hale getirmektedir.

Avrupa'da, 5000 yıldan beri tarım ve hayvancılığın yaygınlaşmasıyla insan faaliyetleri biyolojik çeşitliliği şekillendirmektedir. Bununla birlikte, son 150 yılda gerçekleşen tarım ve endüstri devrimleri toprak kullanımı, tarımın yoğunlaşması, şehirleşme ve arazilerin boşaltılmasında ani ve artan değişimlere yol açmıştır. Bu da biyolojik çeşitlilik açısından zengin peyzajların korunmasını destekleyen birçok deneyimin (ör. geleneksel tarım yöntemleri) kaybolmasına yol açmıştır.

Avrupa'nın kişi başı yüksek tüketimi ve atık üretimi, ekosistemler üzerindeki etkimizin kıtamızın ötesine uzandığı anlamına gelmektedir. Avrupalı yaşam biçimi tüm dünyadan kaynak ve malların yoğun şekilde ithal edilmesine dayalıdır, bu ise çoğu zaman Avrupa dışında doğal kaynakların sürdürülemez şekilde kullanımına neden olmaktadır.

Biyolojik çeşitlilik kaybının durdurulması ve geri arttırılmasını amaçlayan Küresel ve Avrupa Birliği 2020 hedefleri oldukça iddialıdır. Bu hedeflere erişmek etkin politikaların uygulanmasını, sektörler arası koordinasyonun sağlanmasını, ekosistem yönetimi yaklaşımlarını ve biyolojik çeşitliliğin değerinin daha iyi anlaşılmasını gerektirmektedir.

Konuyla ilgili AB politikaları

Biyolojik çeşitlilik kaybının durdurulması hedefinin henüz karşılanmadığı çeşitli düzeylerde kabul edilmesine karşın, böyle bir hedefin belirlenmesi bile kesinlikle toplumsal farkındalığı artırmıştır. 2001'den bu yana, biyolojik çeşitlilik kaybını ele alan politikalar ve gelişimi değerlendiren göstergeler önemli ölçüde iyileşmiştir.

AB’nin 2020 Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi biyolojik çeşitliliğin korunması için gerekli çalışmaların sektörel politikaların geliştirilmesi ve uygulanmasına daha fazla entegre edilmesini sağlayacaktır. Altı hedefiyle bu Strateji, doğa (hedef 1), ekosistemler ve restorasyonları (hedef 2), Avrupa'nın doğasının, arazi ve deniz kaynaklarının tarım, ormancılık ve balıkçılık yoluyla sürdürülebilir kullanımı (hedef 3 ve 4), yabancı türler (hedef 5) ve AB'nin küresel etkilerini (hedef 6) ele alır. Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi 2020 7nci Çevre Eylem Programı’nın doğal sermaye hedeflerinin tutturulmasına yardım etmektedir. Ocak 2014'te yürürlüğe giren ve Avrupa'nın çevre politikasına 2020'ye kadar rehberlik edecek olan Yedince Çevre Eylem Programı’nın (7.ÇEP) temel sloganı "Gezegenimizin sınırları içinde iyi yaşamak"tır. Her iki strateji ve program 2050 yılına kadar sürecek uzun dönemli vizyona sahiptir.

Biyolojik Çeşitlilik Stratejisinin Vizyonu

2050 yılına kadar, Avrupa Birliği biyolojik çeşitlilik ve sağladığı ekosistem hizmetleri - doğal sermayesi - biyolojik çeşitliliğin temel değeri ve insan refahına ve ekonomik refahına önemli katkıları nedeniyle korunur, değerlenir ve uygun şekilde restore edilir; böylelikle biyolojik çeşitlilik kaybının neden olduğu yıkıcı değişikliklerden kaçınır.

Biyolojik Çeşitlilik Stratejisinin Temel Hedefleri

Bir yandan 2020 yılına kadar küresel biyolojik çeşitlilik kaybını ve ekosistem bozulmasını önleyip, mümkün olduğunca onarırken, diğer yandan ise AB'nin biyolojik çeşitlilik kaybını durdurmak için verdiği desteği arttırmak.

2020 Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi, 2006 AB Biyolojik Çeşitlilik Eylem Planının uygulanmasından alınan dersler ışığında beklentileri daha da artırmıştır. Ayrıca 2020 yılına kadar biyolojik çeşitlilik kaybını ve dolayısıyla ekosistem hizmet kaybını durdurmayı amaçlayan en önemli küresel biyolojik çeşitlilik politikası olan BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi'ne uygun şekilde yürürlüğe konulmuştur.

Figure 17. Protection of sea & fishes with the plants

Kaynak : https://unsplash.com/photos/jPFqcpfn_Fw

İster bitki ister hayvan olsun, bu canlıların nesillerini dahil edebilmek için tabiat parkları, doğal yaşam alanları oluşturulmalı, organik tarım tercih edilmeli ve insanlar bu konularda eğitilmelidir.

Çiftçiler, biyolojik çeşitlilik açısından arazi elde etmek için aşırı otlatma, bitkilerin aşırı hasat edilmesi ve ormanların tahrip edilmesinin olumsuz etkileri konusunda bilinçlendirilmelidir. Kıyı habitatlarının tahrip edilmesi ve aşırı ve kontrolsüz balıkçılık önlenmelidir. Ek olarak, bu türlerin korunması ve kontrolü için mekanizmalar geliştirilmelidir.

Biyolojik çeşitlilik, tüm dünyanın ortak zenginliğidir. Bu çeşitliliği günümüz ihtiyaçlarını karşılayarak gelecek nesillere aktarabilmek için biyolojik çeşitliliğin korunması gerekmektedir.

2.4. Kentleşme, Tarım ve Ormancılıkta Toprak Kullanımı Sorunları

Arazi kullanımında çoğu sorun kentleşme, tarım ve ormancılıktan kaynaklanmaktadır ve bu sorunlar dikkatli önlemler alınarak çözülmelidir. Dünyadaki hızlı nüfus artışı, doğal çevre üzerindeki baskıları artırmaktadır. Kentleşme ve sanayileşme sürecinin hızlanmasıyla, doğal çevre önemli ölçüde kirlenmekte ve tüketilmektedir. Doğal ortamdaki döngüler ciddi şekilde kesintiye uğrar, bozulur ve yanlış arazi kullanımı nedeniyle gün geçtikçe çözülmesi zor sorunlara neden olur. Çevresel olmayan ve sürdürülemez planlama ve buna göre üretilen projeler, dünyayı tüm canlılar için daha riskli ve yaşanmaz hale getiriyor. Özellikle doğal afetler açısından riskli olan ve yerleşime uygun olmayan alanların açılması, doğal afetlerden kaynaklanan can kayıplarında ve maddi hasarlarda artışa neden olmaktadır.

Küresel iklim değişikliği, kentleşme ve yanlış arazi kullanımı nedeniyle sellerin, erozyonların ve kuraklığın verdiği zarar her geçen gün artmaktadır. Böylelikle çoğunlukla doğal süreçlerden kaynaklanan afetler, insan faaliyetleri nedeniyle insan kaynaklı felaketlere dönüşmektedir.

Tarım da özellikle altyapı eksikliğinden ve yanlış kullanımdan büyük ölçüde etkilenmekte ve toprağın çölleşmesi ve erozyon tehdidiyle karşı karşıya kalmaktadır. Ormanlar korunmalı, yerleşim alanlarına açılmamalı ve orman yangınlarını önlemek için en fazla dikkat gösterilmelidir.

2.4.1. Toprak Türleri ve Kullanımı

Arazi Kullanım Türleri ve Arazi Türleri şekil 18'de tanımlanmıştır. Arazi Kullanım Türleri ve Arazi Türleri; Doğru Arazi Kullanımı Doğru Arazi Türlerinden seçilmelidir:

Ekosistemin en önemli unsurlarından biri olan toprak; yenilenemezliği ile insan ve canlı yaşamının vazgeçilmez yeri olduğu kadar bitkisel üretimin birincil zinciri olan ve otçul ve etçil yaşamın hayatta kalmasını ifade eden besin zincirinin devamını sağlaması açısından da oldukça önemlidir. Toprak, diğer doğal çevre unsurlarının yanı sıra satın alma, satma ve kiralama açısından daha ciddi sorunlarla karşı karşıyadır.

Yanlış arazi kullanımı arazilerin kabiliyet yeteneklerine göre kullanılmamasıdır. Başka bir deyişle arazilerin jeolojik, jeomorfolojik (eğim, bakı vb.), vejetasyon, hidrolojik ve toprak özelliklerinin dikkate alınmadan kullanılmasıdır. Doğal ortam potansiyelinin bilinçsiz ve aşırı değerlendirilmesini ifade eden “yanlış arazi kullanımı”nın ortaya çıkışında nüfus baskısı yanında siyasi otoritenin aldığı kararlar da etkili olmuştur.

Sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesinde birçok ekolojik, ekonomik ve sosyal işlevi olan arazi sınırlı bir kaynaktır ve kullanımı bulunduğu yerin iklimi, toprağı, jeolojik ve jeomorfolojik yapısı ile sınırlıdır. Doğal olaylara ve insan faaliyetlerine duyarlıdır, bakımsız kullanıldığında kolayca bozulur ve birçok işlevi kaybeder.

Arazi kullanımı, dar anlamda araziden, özellikle topraktan tarım ve ormancılık için yararlanma iken geniş anlamda, yerleşim alanı yapma, ulaşım için yararlanma, ticaret, sanat, endüstri ve tatil zamanlarını değerlendirme ve hammadde kazanma dahil olmak koşuluyla araziden her türlü yararlanmadır.

Doğal kaynaklar tüketilmeden daha da geliştirilerek gelecek nesillere bırakılıyor. Tarım nerede yapılacak; hayvan nereye otlatılacak, nerede ağaçlandırılacak, çöp nereye dökülecek? Bu sorular çözüldüğünde yenilenebilir kaynaklar zarar görmez. Tarım toprakları üzerinde yeni bir şehir kurulmaz, ağaçlandırılması gereken bir dağ eteği yerleşmeye açılmaz. Arazi kullanım planları büyük önem taşır ve kesinlikle uygulanır. Böylelikle modern dünyada doğal afetler dışında insan kökenli afetler görülmez.

Şekil 19. Arazi Kullanımında Doğru Kentleşme ve Nüfus Artışı önemlidir

Kaynak :https://unsplash.com/photos/3ttFTqPQs5A

Toprak bozulmasına neden olmadan arazinin en uygun kullanımını belirlemek için kullanım ve koruma verilerini bir araya getirerek temel toprak etütlerine ve iklim koşullarına dayalı yapılan planlamalara yönelik arazi sınıflaması yapılmalıdır.

Bir arazi kullanımına dair uygulamaların geçmişini ve bugününü inceleyerek arazi kullanım planlaması belirlenmeli ve mevcut potansiyeline göre gelecekte nasıl olması gerektiği konusunda analizler yapılmalıdır. Arazi kullanım planlamasında kullanılacak alanlarda doğal ve beşeri kaynaklar doğrultusunda tespitler yapılır. Bu, mevcut arazi kullanımının yapılan analizlere dayanarak (SWOT analizi) en uygun biçimde nasıl olacağına dair somut öneriler sunmak için “arazi kullanım kararı geliştirme” olarak tanımlanmıştır.

Kaynak : https://unsplash.com/photos/2UqMez6xpQ0 ; https://unsplash.com/photos/F_hft1Wiyj8

2.4.2. Arazi Kullanım Sorunlarının Nedenleri ve Etkileri

Yanlış Arazi Kullanımının Genel Sebepleri şu şekilde özetlenebilir:

Tarım alanlarının yerleşim yerlerine ve endüstriyel tesislere açılması ve tarım arazilerinin kötüye kullanılması, arazi bozulması için temel bir sorundur. Dünyadaki hızlı nüfus artışıyla birlikte görülmeye başlanan hızlı kentleşme; dünya hayatı için tehdit oluşturmakta ve üretken topraklarda uygun olmayan yerleşim yerleri açılmaya başlanmasıyla doğayı ve çevreyi tahribe neden olmaktadır. Alüvyal arazilerde hava limanları inşaatı, birinci sınıf tarım arazilerine baraj, yol, fabrika, tünel, kanal vb. yapılması ve verimli tarım alanlarının kötüye kullanılması arazi bozulmasının başlıca nedenleridir.

Kıyı şeridinin ve arkasındaki alanın ikincil konutlar ve turizm tesisleri ile doldurulması, arazilerin bozulmasına ve tarım, otlatma ve ormancılık amaçlarına karşı alan kaybına neden olmaktadır.

Tarıma ve yerleşime uygun olmayan alanların tarıma ve yerleşime açılması, otlatma yapılması erozyonu hızlandırmakta, dolayısıyla toprak-bitki-su dengesi alt üst olmaktadır. Bu tür alanlarda erozyon verim değerini düşürür. Bu durum tarım, ormancılık ve hayvancılık açısından işe yaramaz.

Fosil yakıtlar, endüstriyel, maden, evsel ve nükleer atık vb. kaynaklı asit yağmurları arazinin kimyasal ve biyolojik olarak bozulmasına neden olur. Çeşitli kaynaklardan (endüstriyel ve evsel atıklar, tarımsal ilaç ve gübreler, petrol ürünlerinin depolandığı tanklar ve boru hatları ile makine ve araçlardan sızıntılar vb.) toprağa ulaşan kirleticiler çeşitli çevre sorunlarına yol açtığı gibi yüzey, taban ve yeraltı sularının tarımsal amaçlı olarak kullanılamaz hale gelmesine, ürün kaybına, ürün deseninin daralmasına, toprağın niteliğini bozarak arazinin verim değerinin düşmesine yol açmaktadır.

Hayvanların otları toprak seviyesine kadar yemesi ve tam büyümeden önce otlakların otlanmasına ve zayıflamasına yol açan erken otlatma; doğrudan arazinin verim değerinde düşüşe neden olur. Dünyada özellikle yarı kurak bölgelerde yapılan aşırı otlatma sonucunda hem otlakların verim gücü azalmış, hem de erezyon olayları giderek artmıştır. Ayrıca ormanlık alanlarda otlatmak ormanların tahrip olmasına ve yangına neden olacaktır.

Kaynak : https://unsplash.com/photos/7Je8Q8f-rmE

Madencilik amaçlı kazılar ve buralardan çıkarılan hafriyatın gelişigüzel bir şekilde arazilere, özellikle orman, otlak ve tarım arazileri üzerinde biriktirilmesi yanlış arazi kullanımının nedenleri arasındadır. Madencilik amaçlı kazılar sonrası açılan kuyuların, galerilerin vb. kapatılmaması, doğal bitki örtüsünü kaybeden toprağın su ve rüzgar erozyonuna maruz kalması olumsuz sonuçlara neden olabilmektedir. Madenciliğin neden olduğu arazi degradasyonunun etkisi çok büyüktür ve geri dönülemez sonuçlara yol açmaktadır

Kaynak : https://unsplash.com/photos/Mk2ls9UBO2E

Tarımsal amaçlı ilaçlama-gübrelemenin bilinçsiz yapılması, aşırı ve bilinçsiz sulama, yanlış ekipman kullanımı, anız yakma vb. gibi nedenlerle arazileri kirlenmekte ve erozyona açık alanlar haline dönüşmektedir.

Karayollarının düz ovalardan, vadi tabanlarından geçirilmesi yanlış arazi kullanımının nedenleri arasındadır. İdeal arazi kullanım planlamasına göre yollar, yerleşim yerleri ile birlikte düz alanlar ve dağlık alanların (yerleşimler, heyelanlar, deprem riski taşımayan yamaçlar) kesişme noktalarına yer almalıdır.

Akarsuların üst kesimlerinde meydana gelen yıkım hasarının ve bunun sonucunda ortaya çıkan can kaybının tek nedeni dere yataklarının içindeki konutlardır. Yerleşimlerin tasarımında bu durum çok önemlidir ve saygı duyulmalıdır.

Katı & sıvı çöplerin rastgele arazilere atılması (vahşi depolama) yanlış arazi kullanım nedenleri arasında olup arazinin verim değerinin düşmesinde etkilidir. Yanlış arazi kullanımının başlıca fiziksel süreçleri su ve rüzgar erozyonu ile toprakta kayıplar ve diğer olumsuz değişikliklerin meydana gelmesidir.

Erozyonlar çok önemlidir; herhangi bir önlem alınmazsa ciddi sorunlar ortaya çıkabilir. Su erozyonu, diğer erozyon türleri arasında (rüzgar erozyonu, buzul ve dalga erozyonu, çığ ve kütle hareketleri, vb.) arazi bozulmasına neden olan en etkili ve yaygın erozyon türüdür. Ormanların ticari amaçla aşırı kesilmesi su erozyonunun etkisinin daha da kötüleşmesine neden olur. Yerleşim yeri elde etmek için tarla açmak, turizm inşası vb. nedenlerle ormanların yakılması da yaygındır.

Toprağın veya toprağın verim değerinin düşmesine ve kalitesinin bozulmasına neden olan bir başka yanlış arazi kullanım yolu da toprak kirlenmesidir. Toprak kirliliğine genellikle hava, su kirleticiler ve tarımsal faaliyetler neden olur. Çevre sorunlarından biri olan toprak kirliliği, toprağın verim değerini düşürdüğü için bir tür arazi bozulması olarak da değerlendirilmektedir. Toprak kirliliğine neden olan faktörler; tarım alanlarında bilinçsiz ve aşırı kullanımıdır; zirai ilaçların, suni gübrelerin, endüstriyel atıkların ve çeşitli uygulamalardan açığa çıkan toksik maddelerin, maden işleme tesislerinin atıkları, kanalizasyon sularının, endüstriyel tesislerin atıklarının, egzoz gazlarının, gübreler ve zararlı organizmalarla mücadelede kullanılan böcek ilaçlarının kullanımı.

Şekil 23. Arazi, yanlış arazi kullanımı neticesinde belirli aşamalardan geçerek verim değerini kaybetmekte ve tarım, ormancılık ve hayvancılık açısından faydasız alanlara dönüşmektedir.

Bu kurallara uyulmazsa, yanlış arazi kullanımı erozyona, sele, heyelana, çölleşmeye ve arazi bozulmasına yol açacak ve daha sonra geri dönüşü olmayan tam bir çevre tahribatı meydana gelecektir.